یادآوران ماراتن بی انتها ایران و عراق بر سر ثروت سیاه

به گزارش کار و درآمد، میدان مشترک یادآوران، دومین ذخیره گاه بزرگ نفتی ایران، امروز به صحنه رقابتی تبدیل گشته که هر روز اختلاف برداشت آن، میلیاردها دلار درآمد و بخشی از سرمایه ملی را تعیین می کند.

به گزارش کار و درآمد به نقل از مهر، در قلب دشت های گرم و غبارآلود خوزستان، جایی که نخل های پراکنده مرز را به یاد می آورند و خاک مرطوب از بوی نفت آکنده است، میدان یادآوران سال هاست که میان ایران و عراق تقسیم شده است. این میدان، که بعد از آزادگان دومین ذخیره گاه بزرگ نفت مشترک کشور شمرده می شود، حالا در سال ۱۴۰۴ به آوردگاهی برای رقابت تمام عیار بدل شده است؛ رقابتی که نه در میدان نبرد، بلکه صدها متر زیر سطح زمین جریان دارد.

مرزی که در زیر خاک معنا می یابد

یادآوران در جنوب غرب اهواز و شمال خرمشهر واقع شده و در زیرپوست زمین با میدان «سندباد» عراق همسایه است. در این نقطه، مرز جغرافیایی تنها یک خط روی نقشه است؛ چونکه نفت، خونسرد به تقسیم بندی ها، در یک مخزن عظیم جریان دارد. هر بشکه ای که برداشت می شود، از فرصت طرف مقابل می کاهد.

ابعاد جغرافیایی و زمین شناسی

میدان یادآوران، یک مخزن هیدروکربنی عظیم در حوضه زاگرس با ساختار لایه بندی و پیچیدگی های خاص خود است. لایه های نفتی در عمق قابل توجهی قرار دارند و دسترسی به آنها نیازمند فناوری های پیشرفته حفاری و مهندسی مخزن است. این میدان بخشی از کمربند نفتی غرب کارون است که از نظر زمین شناسی، ارتباط نزدیکی با میادین دیگر منطقه دارد.
برآوردها نشان میدهد مجموع ذخایر درجای تخمینی میدان به ۳۰ میلیارد بشکه می رسد که از این میزان حدود ۱۷ میلیارد بشکه قابل استحصال است. این حجم ذخایر، یادآوران را در ردیف میدان های فوق بکر (Supergiant) قرار می دهد. نفت این میدان با درجه API حدود ۳۰ و گوگرد متوسط، هم برای پالایش داخلی و هم برای صادرات مطلوب است. کیفیت نفت، بااینکه برای صادرات مطلوب است، اما پیچیدگی های خاص خودرا در فرایند استخراج و فرآورش دارد که نیازمند سرمایه گذاری در فناوری های مناسب می باشد.

همسایگی با میدان سندباد

میدان سندباد عراق، واقع در سمت دیگر مرز، از نظر زمین شناسی به مخزن یادآوران متصل است. این اتصال به معنای یک «مخزن مشترک» است که در آن، هیدروکربن ها بدون توجه به مرزهای سیاسی، بین دو کشور در جریان هستند. این ویژگی، مسئله «حقابه» یا «سهم برداشت» را به یک موضوع حیاتی تبدیل میکند. هرگونه برداشت شتاب زده یا ناکارآمد از طرف یک طرف، بطور مستقیم بر میزان ذخایر قابل دسترس طرف دیگر تأثیر می گذارد.

نگاهی به تاریخچه توسعه

حرکت های اولیه شناسایی این میدان به دهه ۷۰ خورشیدی بازمی گردد، زمانیکه گروههای اکتشافی شرکت ملی نفت ایران در امتداد ساختار مخزنی غرب کارون فعالیت می کردند. این فعالیتها شامل مطالعات لرزه نگاری، تفسیر داده های زمین شناسی و حفاری چاه های اکتشافی اولیه بود. اما توسعه جدی، بعد از سال ۱۳۸۷ و با عقد قراردادهایی برای فاز اول برداشت شروع شد. در آن دوره، محدودیت های فناوری و سرمایه، پیشرفت پروژه را کند ساخت.
فاز اول توسعه یادآوران با هدف دستیابی به سطوح تولید اولیه طراحی شد. این فاز شامل توسعه زیرساخت های اولیه، نصب تأسیسات سرچاهی و بهره برداری اولیه از چاه های حفر شده بود. اما چالش های فنی و مالی، اجرای این فاز را با تأخیر و محدودیت های قابل توجهی مواجه کرد.
تحول اصلی با شروع دهه ۱۳۹۰ و تمرکز دولت ها بر میادین مشترک رخ داد؛ اما همزمان با بازگشت تحریم ها در سال ۱۳۹۷، روند جذب سرمایه و فناوری خارجی بار دیگر متوقف گردید. قراردادهایی که با شرکتهای آسیایی و اروپایی درحال نهائی شدن بود، لغو گردید و بار توسعه میدان بطور کامل بر دوش پیمانکاران داخلی افتاد. این امر، محدودیت های قابل توجهی در دسترسی به دانش فنی روز، تجهیزات پیشرفته و تامین مالی ایجاد کرد.

نقش پیمانکاران داخلی

پس از خروج شرکتهای خارجی، پیمانکاران داخلی ایران، با وجود محدودیت ها، تلاش نموده اند تا چرخ توسعه میدان را به گردش درآورند. این تلاش ها با تأکید بر قابلیتهای موجود و دانش بومی صورت گرفته است، اما سرعت پیشرفت به سبب کمبود منابع و فناوری های خاص، کندتر از حد انتظار بوده است.
اکنون، تولید بخش ایرانی یادآوران به حدود ۱۲۰ هزار بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که با وجود رشد ۱۰ درصدی نسبت به سال قبل، هنوز فاصله بسیاری با عملکرد عراق دارد. در آن سوی مرز، عراق با کمک غول های نفتی جهان مانند CNPC چین، پتروناس مالزی، توتال فرانسه و BP بریتانیا، روزانه بالاتر از ۲۵۰ هزار بشکه تولید می کند.
اختلاف تولید ۱۳۰ هزار بشکه در روز بین ایران و عراق، معادل بالاتر از ۴۷ میلیون بشکه در سال است. این اختلاف، یک شکاف قابل توجه در بهره برداری از یک مخزن مشترک به حساب می آید و نتایج اقتصادی مهمی برای ایران دارد.
اگر قیمت هر بشکه را ۸۰ دلار درنظر بگیریم، درآمد سالانه عراق از این مزیت برداشت، دست کم ۳.۷ میلیارد دلار بیشتر از ایران است. این رقم نشان دهنده ارزش بالای ذخایر مشترک و اهمیت سرعت در برداشت از آن هاست. این شکاف درآمدی، توانایی سرمایه گذاری مجدد در توسعه میادین را برای ایران محدودتر می کند.

نقش شرکتهای بین المللی در عراق

حضور شرکتهای بزرگ نفتی جهان در توسعه میدان سندباد عراق، نشان دهنده توانایی آنها در تامین مالی، فناوری و مدیریت پروژه های بزرگ نفتی است. این شرکت ها با تخصص در حفاری های عمیق، EOR (ازدیاد برداشت) و مدیریت مخازن، سرعت توسعه و بهره وری را افزایش داده اند.

دلایل عقب ماندگی ایران

دلایل عقب ماندگی ایران در توسعه میدان یادآوران و سایر میادین مشترک، مختلف و اغلب به هم مرتبط هستند:
۱. تحریم و محدودیت سرمایه گذاری خارجی: تحریم های بانکی و صنعتی، مانع ورود فناوری های نو و سرمایه گذاران خارجی شد. این امر نه تنها دسترسی به سرمایه کلان را دشوار ساخت، بلکه دسترسی به دانش فنی پیشرفته و تجهیزات تخصصی را هم محدود کرد. شرکتهای بین المللی به سبب ریسک های سیاسی و تحریم ها، علاقه ای به سرمایه گذاری در پروژه های نفتی ایران نشان ندادند.
۲. فقدان فناوری پیشرفته حفاری و EOR: نبود توان داخلی گسترده در حفاری افقی چند کیلومتری و سیستم های پیشرفته ازدیاد برداشت (Enhanced Oil Recovery - EOR). حفاری افقی و چندشاخه ای برای دسترسی به نقاط دورتر مخزن و افزایش سطح تماس با سازند نفتی ضرورت دارد. همچنین، روش های EOR مانند تزریق گاز، آب یا مواد شیمیایی برای حفظ فشار مخزن و استخراج نفت باقیمانده، حیاتی هستند. کمبود تخصص و تجهیزات دراین خصوص ها، بهره وری برداشت را کاهش داده است.
۳. کمبود زیرساخت فرآورش و انتقال: محدودیت ظرفیت واحدهای فرآورش و خطوط لوله سبب کاهش برداشت عملیاتی شده است. تأسیسات فرآورش (مانند واحدهای جداسازی نفت، گاز و آب) و شبکه انتقال نفت، باید متناسب با حجم تولید توسعه یابند. اگر این زیرساخت ها نتوانند بموقع توسعه یابند، تولید از چاه ها باید محدود شود تا از سرریز تأسیسات جلوگیری شود.
۴. بی ثباتی مدلهای قراردادی: تغییرات پی درپی بین بیع متقابل، IPC (قراردادهای نفتی ایران) و مدلهای بومی، ریسک سرمایه گذاری را افزایش داد. عدم وجود یک مدل قراردادی پایدار و جذاب برای سرمایه گذاران، تردیدهایی را در مورد سودآوری و امنیت سرمایه به وجود آورده و مانع جذب سرمایه گذاری طولانی مدت شده است.

تجربه عراق؛ درسهای آشکار

عراق از شروع توسعه میادین مشترک، برنامه های تزریق آب و گاز را برای حفظ فشار اجرا کرده و از فناوری حفاری افقی و چندشاخه ای به صورت گسترده بهره برده است. واحدهای فرآورش نزدیک به محل برداشت هم سبب شده کاهش زمان تا صادرات، سودآوری را افزایش دهد.
عراق توانسته است با شرکتهای نفتی بین المللی همکاری مؤثری برقرار کند. این همکاری ها شامل انتقال دانش فنی، سرمایه گذاری مشترک و مدیریت پروژه های پیچیده است.

تکنولوژی های نوین در عراق:

حفاری افقی و چندشاخه ای (Horizontal and Multilateral Drilling): این تکنیک امکان دسترسی به بخش های بیشتری از مخزن را فراهم می آورد و تعداد چاه های مورد نیاز را می کاهد.
تزریق آب و گاز (Water and Gas Injection): برای حفظ فشار مخزن و افزایش ضریب برداشت، تزریق سیالات نقش حیاتی دارد.
واحدهای فرآورش در نزدیکی میدان (Field-Adjacent Processing Units): این اقدام زمان ضروری جهت آماده سازی نفت جهت صادرات را کاهش داده و هزینه ها را هم بهینه می کند.

اهمیت زمان در میادین مشترک

به گفته عماد رفیعی، کارشناس ارشد توسعه میادین: «میدان مشترک، مسابقه بر سر زمان است؛ هر روز تأخیر معادل واگذاری دائمی ذخایر به طرف مقابل است.» این جمله، ماهیت رقابتی برداشت از میادین مشترک را به خوبی بیان می کند.
دولت چهاردهم، یادآوران را یکی از پنج اولویت اصلی توسعه معرفی کرده و هدف گذاری کرده تا پایان ۱۴۰۶، تولید را به ۲۰۰ هزار بشکه در روز برساند. این هدف گذاری بلندپروازانه، نیازمند بسیج تمام منابع و رفع موانع است.

محورهای کلیدی برنامه توسعه

حفاری ۲۴ حلقه چاه جدید: این چاه ها بمنظور افزایش نقاط برداشت و دستیابی به بخش های بکر مخزن طراحی شده اند.
مطالعه طرح تزریق گاز ترش از میدان های اطراف: استفاده از گاز ترش (H2S) که اغلب به عنوان یک محصول جانبی مشکل ساز درنظر گرفته می شود، می تواند همزمان به مدیریت پسماند و بهبود برداشت از میدان کمک نماید.
استفاده از حفاری چندشاخه ای: این تکنیک، اثربخشی چاه ها را افزایش داده و هزینه های حفاری را می کاهد.
تشکیل کنسرسیوم های داخلی بزرگ: همکاری شرکتهای بزرگ داخلی برای تامین سرمایه، دانش فنی و ظرفیت اجرایی، راهکاری برای جبران کمبود منابع خارجی است.
بهسازی خطوط لوله منتهی به بندر امام: ارتقا زیرساخت های انتقال، تضمین می نماید که نفت تولیدی بموقع به پایانه های صادراتی برسد.
پیشبرد دیپلماسی انرژی برای برداشت متوازن با عراق: مذاکره و توافق با عراق برای تعیین سهم برداشت متوازن، یک اولویت استراتژیک برای ممانعت از هدر رفت ذخایر است.

پیامد اقتصادی شکاف تولید

اختلاف برداشت میان ایران و عراق در کل غرب کارون در سال ۱۴۰۴ حدود ۵۳۰ هزار بشکه در روز است؛ معادل بالاتر از ۱۹۳ میلیون بشکه در سال. ارزش این اختلاف، بالاتر از ۱۵.۴ میلیارد دلار در سال، به نفع عراق است. تحقق برنامه افزایش تولید یادآوران می تواند سالانه ۳ تا ۴ میلیارد دلار به درآمد ارزی کشور اضافه کنند.
این شکاف تولید نه تنها منجر به از دست دادن درآمد ارزی مستقیم می شود، بلکه توانایی کشور برای سرمایه گذاری در پروژه های توسعه ای و زیرساخت های انرژی را هم می کاهد. افزایش تولید یادآوران به ۲۰۰ هزار بشکه در روز، می تواند گامی بلند در جهت جبران این شکاف و افزایش سهم ایران از این مخزن مشترک باشد.

چالش های پیش رو

با وجود برنامه های مدون، مسیر توسعه میدان یادآوران با چالش های مختلفی روبرو است:
محدودیت منابع مالی داخلی: اتکاء صرف به بودجه دولتی و منابع مالی داخلی، با عنایت به حجم بالای سرمایه گذاری مورد نیاز، سرعت توسعه را کند می کند.
نوسانات قیمت جهانی نفت: تغییرات قیمت نفت در بازارهای جهانی، بر سودآوری پروژه های نفتی و توانایی جذب سرمایه تأثیر می گذارد.
دشواری هماهنگی برداشت با عراق: یافتن یک توافق پایدار و منصفانه برای برداشت متوازن از مخزن مشترک، نیازمند مذاکرات دیپلماتیک پیچیده و طولانی است.
کمبود تجهیزات پیشرفته حفاری و فرآورش: تحریم ها و محدودیت های فنی، دسترسی به تازه ترین نسل تجهیزات حفاری، مانند دکل های پیشرفته برای حفاری های افقی بسیار طولانی، و همین طور تجهیزات فرآورش پیشرفته را با چالش مواجه کرده است.

سناریوهای آینده

آینده توسعه میدان یادآوران و سهم ایران از آن، به عوامل مختلفی بستگی دارد و می توان آنرا در چند سناریوی محتمل ترسیم کرد:
۱. سناریوی خوش بینانه:
شاخص ها: جذب سرمایه گذاری مشترک داخلی و خارجی، ورود فناوری های نو از راه همکاری با کشورهای دوست یا شرکتهای مستقل، اجرای سریع پروژه های توسعه ای و حفاری، و موفقیت در مذاکرات دیپلماتیک با عراق.
نتیجه: رسیدن به هدف ۲۰۰ هزار بشکه در روز تا آخر سال ۱۴۰۶. این سناریو نیازمند یک جهش در توان مدیریتی، تامین مالی و جذب فناوری است.
۲. سناریوی محتاطانه:
شاخص ها: پیشرفت تدریجی با تأکید بر منابع داخلی و بخشی از فناوری بومی، اجرای مرحله ای پروژه ها، و حفظ سطح تولید فعلی با بهبودهای جزئی. * نتیجه: افزایش تولید تا حدود ۱۵۰ هزار بشکه در روز. این سناریو واقع بینانه تر است و بر حفظ روند فعلی با بهبودهای تدریجی تمرکز دارد.
۳. سناریوی بدبینانه:
شاخص ها: ادامه محدودیت های مالی و فناوری، عدم موفقیت در جذب سرمایه گذاری خارجی، عقب ماندگی در توسعه زیرساخت ها، و عدم پیشرفت در مذاکرات با عراق. * نتیجه: کاهش سهم ایران و افزایش فاصله برداشت از عراق. در این سناریو، مخزن مشترک بتدریج به نفع طرف مقابل برداشت خواهد شد و سهم ایران کاهش پیدا می کند.
در آخر باید تصریح کرد که میدان نفتی یادآوران تنها یک میدان نفتی نیست؛ شاخصی برای سنجش توان فنی، مدیریتی و دیپلماسی انرژی ایران است. تضمین سهم کشور در این میدان نیازمند سرمایه پایدار، انتقال فناوری پیشرفته و مدیریت اجرائی بی وقفه است. در غیر این صورت، ذخایر زیرزمینی که امروز زیر خاک ایران است، فردا از خطوط صادراتی عراق روانه بازارهای جهانی خواهد شد. حرف آخر اینکه برآوردها نشان میدهد مجموع ذخایر درجای تخمینی میدان به ۳۰ میلیارد بشکه می رسد که از این میزان حدود ۱۷ میلیارد بشکه قابل استحصال است. هرگونه برداشت شتاب زده یا ناکارآمد از سوی یک طرف، به طور مستقیم بر میزان ذخایر قابل دسترس طرف دیگر تاثیر می گذارد. کمبود تجهیزات پیشرفته حفاری و فرآورش: تحریم ها و محدودیت های فنی، دسترسی به جدیدترین نسل تجهیزات حفاری، مانند دکل های پیشرفته برای حفاری های افقی بسیار طولانی، و همینطور تجهیزات فرآورش پیشرفته را با چالش مواجه کرده است.

1404/06/24

09:20:52

5.0 / 5

تگهای خبر: اقتصاد , بانك , پرواز , تكنولوژی

این پست کار و درآمد مورد قبول شماست؟

(1)

(0)

تازه ترین مطالب مرتبط

نظرات کاربران کار و درآمد در مورد این مطلب

نظر شما در مورد این مطلب

نام:

ایمیل:

نظر:

سوال:

= ۷ بعلاوه ۳